Blog

   W ramach prac nad przygotowaniem reformy edukacji Instytut Badań Edukacyjnych (IBE) przeprowadził w styczniu i lutym 2025 roku akcję konsultacyjną wśród nauczycieli, która wg deklaracji organizatorów dotyczyła „oczekiwań w kwestii zmian w systemie edukacji” (cytat za stroną internetową IBE). Obejmowała ona spotkania środowiskowe w grupach przedmiotowych, organizowane pod egidą kuratoriów, oraz ankiety internetowe zaadresowane osobno do nauczycieli edukacji przedszkolnej, wczesnoszkolnej oraz klas 4-8 szkoły podstawowej.

   Po zapoznaniu się z formularzami rzeczonych ankiet stwierdziłem, że ich zawartość daleko odbiega od treści wspomnianej deklaracji. Pytania w ogromnej większości odnosiły się do przesądzonych już wcześniej zmian programowych, opartych na profilu absolwenta, oraz kwestii związanych z mającymi powstać nowymi podstawami programowymi.

   Krytykując założenia reformy przygotowywanej przez IBE na zlecenie MEN, wielokrotnie zwracałem uwagę, że pomija ona daleko istotniejsze i bardziej fundamentalne problemy polskiej edukacji niż program i jakość kształcenia. Na przykład: fatalną kondycję psychiczną nauczycieli, mizerię materialną placówek oświatowych, koszmarną zawiłość obowiązujących przepisów. Niestety, wszystkie te kwestie pozostają poza sferą zainteresowania reformatorów, którzy konsekwentnie nie podnoszą ich w debacie publicznej. Również w konstrukcji ankiet IBE zadbano, by wyrażane w nich opinie respondentów nie wykroczyły poza z góry założone kwestie: „realizację” profilu absolwenta, zawartość podstaw programowych oraz potrzebę wsparcia dla nauczycieli. W tym ostatnim przypadku w kafeterii odpowiedzi ograniczono wybór jedynie do udziału w szkoleniach, dostępu do poradników metodycznych, przykładowych scenariuszy lekcji i bardziej szczegółowych wskazówek w podstawie programowej. Pominięto tym samym w treści formularza możliwość wskazania tak oczywistych form wsparcia, jak zmniejszenie liczebności grup/klas, zapewnienie dodatkowych nauczycieli do pracy z rosnącą lawinowo liczbą dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych, czy doinwestowanie placówek oświatowych w niezbędne narzędzia, pomoce naukowe i materiały. To, że niektóre z nich wybrzmiały w podanych lakonicznie przez IBE wynikach, oznacza, że respondenci gremialnie wpisywali je w otwartej opcji odpowiedzi na to pytanie.

   Po zapoznaniu się z ankietą IBE postanowiłem wykonać podobny sondaż ankietowy wśród nauczycieli, z zamiarem sprawdzenia, jak ważne są dla nich priorytety szykowanej reformy, w porównaniu z innymi pilnymi problemami systemu oświaty. Nie dysponując wsparciem kuratoriów, ani potencjałem organizacyjnym IBE, zdecydowałem się ograniczyć do grupy pracowników przedszkoli, zakładając, że nawet tak wycinkowe wyniki mogą okazać się pouczające.

   Oto formularz mojej ankiety oraz, dla porównania, ankieta IBE dla nauczycieli przedszkoli:

Ankieta JP                                                    Ankieta IBE

* * *

   Ankietę przeprowadziłem w dniach od 10 do 25 lutego 2025 roku. Przygotowałem ją za pomocą narzędzia MS Forms, a link dla potencjalnych respondentów rozpropagowałem na fejsbuku, korzystając ze wsparcia licznej grupy użytkowników, udostępniających go we własnych profilach oraz w grupach nauczycielskich.

   Odpowiedzi udzieliło 1219 osób, co stanowi niemal dokładnie 1% liczby nauczycieli zatrudnionych w polskich przedszkolach. Reprezentowane były wszystkie środowiska: 415 respondentów zadeklarowało pracę w mieście wojewódzkim, 275 w mieście powyżej 30 tysięcy mieszkańców, 233 w mieście do 30 tysięcy mieszkańców, a 296 na wsi. W gronie ankietowanych znalazło się 190 osób pełniących funkcję kierowniczą, 976 nauczycieli oraz 53 osoby pełniące w przedszkolach inne funkcje.

   Szczegółowe zestawienie danych dotyczących respondentów znajduje się TUTAJ.

* * *

   W pierwszym merytorycznym pytaniu ankiety (nr 6) należało wskazać nie więcej niż pięć najważniejszych, zdaniem respondenta, problemów, które powinny zostać podjęte w ramach reformy systemu edukacji. Do wyboru było 11 możliwości.

   Zdecydowanie najwięcej głosów (1091 = 89%) uzyskała propozycja zmniejszenia maksymalnej dopuszczalnej liczby dzieci w grupie przedszkolnej. Na drugim miejscu (1023 = 84%) znalazł się postulat podniesienia prestiżu pracy nauczyciela przedszkola w stosunku do nauczycieli pracujących w szkołach, uświadomienie społeczeństwu znaczenia edukacji przedszkolnej, zaś na trzecim (922 = 76%) zapewnienie stałej obecności co najmniej dwóch osób opieki w każdej grupie przedszkolnej.

   Postulaty traktowane priorytetowo przez reformatorów z IBE: wsparcie nauczycieli przedszkolnych za pomocą różnych form doskonalenia zawodowego oraz wprowadzenie nowej podstawy programowej wychowania przedszkolnego, znalazły się odpowiednio na miejscach 9. (129 głosów = 11%) i 10. (102 głosy = 8%).

   Taka hierarchia ważności we wskazaniach respondentów wydaje się oczywista. Na pierwszym miejscu stawiają oni potrzebę bezpieczeństwa – nauczyciele pracujący z licznymi grupami dzieci oraz pracujący pojedynczo w grupach nie czują się bezpiecznie wobec mnogości problemów, z jakimi przychodzą do przedszkoli współczesne dzieci. W zestawieniu z tym problemem aspiracje związane z podnoszeniem jakości pracy poprzez doskonalenie zawodowe oraz wprowadzenie nowej podstawy programowej okazują się dziesięciokrotnie mniej istotne. Szkoda, że projektanci reformy nie wzięli tego pod uwagę. W efekcie zmagają się z kompletnym brakiem entuzjazmu w środowisku nauczycielskim.

   Procentowy udział poszczególnych wskazań okazał się niezależny od miejsca pracy respondentów, z wyjątkiem dwóch postulatów. Konieczność poprawy wyposażenia miejsc pracy zyskała ponadprzeciętnie wiele wyborów w środowisku małych miast i wsi, zapewne mniej inwestujących w bazę materialną swoich placówek. Z kolei w dużych ośrodkach szczególnie istotnym problemem okazało się zapewnienie dostępu do zewnętrznego wsparcia w sytuacjach konfliktowych z rodzicami przedszkolaków. Najwyraźniej w mniejszych społecznościach relacje międzyludzkie układają się bardziej harmonijnie.

   Zestawienie odpowiedzi na pytanie 6 znajduje się TUTAJ.

* * *

   W kolejnym pytaniu (nr 7) respondenci mieli możliwość wpisania własnych sugestii, nieuwzględnionych na liście umieszczonej w pytaniu poprzednim. Skorzystały z tego 244 osoby (20%). W ich wpisach znalazły się zarówno propozycje działań/zmian systemowych, jak również postulaty najwyraźniej inspirowane sytuacją w konkretnych placówkach, z reguły odnoszące się do stylu zarządzania.

   Większość postulatów o charakterze ogólnym zgrupowała się w dwóch obszarach, dominujących jeśli chodzi o liczbę wpisów oraz różnorodność zawartych w nich sugestii. Oba są praktycznie nieobecne w reformie IBE.

1. Szeroko rozumiane warunki pracy nauczycieli przedszkolnych.

   Wskazywano uciążliwość pracy w placówkach nieferyjnych, pensum dydaktyczne zbyt wysokie w stosunku do trudności realizowanych zadań, szczególnie w porównaniu z nauczycielami klas 1-3 szkoły podstawowej. Postulowano ograniczenie liczby nadgodzin, w tym doraźnych, które zmuszają do pracy czasem nawet po 10 godzin dziennie. Wiele osób oczekuje znaczącej podwyżki wynagrodzenia, motywując to m.in. coraz trudniejszą pracą z dziećmi i coraz większymi wymaganiami z tym związanymi. Ogromnym źródłem frustracji jest pominięcie nauczycieli przedszkolnych w akcji „Laptop dla nauczyciela”.

2. Praca z dziećmi ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w tym z orzeczeniami.

   Z analizy zgłoszonych postulatów wynika, że jest to obecnie największe wyzwanie dla nauczycieli przedszkolnych. Za lawinowo rosnącą liczbą dzieci orzeczeniowych nie idzie zatrudnienie wystarczającej liczby nauczycieli współorganizujących oraz specjalistów, a także dostosowanie czasu ich pracy do godzin funkcjonowania placówek. Wiele osób wskazało, że problem stanowią także dzieci, które nie są poddawana diagnozie, oraz te, które mają opinie psychologiczne nakładające na nauczyciela dodatkowe zadania. Problemem jest również częsty brak współpracy ze strony rodziców, odmawiających diagnozowania dziecka. Wskazano również na brak sensu przygotowywania dokumentacji dojrzałości szkolnej w sytuacji, gdy jej wykorzystanie zależy wyłącznie od dobrej woli rodziców.

   Dwa pozostałe postulaty, które silnie wybrzmiały w wypowiedziach respondentów, to uproszczenie procedur awansu zawodowego oraz konieczność aktywnego przeciwdziałania wypaleniu zawodowemu nauczycieli.

   W omawianych wpisach pojawiły się również postulaty podsunięte przez autora ankiety w pytaniu poprzednim. Są też sprzeczności, gdy jedna osoba wnioskuje o coś przeciwnego niż inna. Tym niemniej lektura całości może być bardzo pouczająca i inspirująca dla zrozumienia nastrojów i potrzeb nauczycieli przedszkolnych.

   Zestawienie wszystkich udzielonych odpowiedzi znajduje się TUTAJ.

* * *

   Kolejne punkty ankiety (nr 8 i 9) dotyczyły opinii respondentów o aktualnej podstawie programowej przedszkola.

   W punkcie 8. należało ustosunkować się do pięciu stwierdzeń, odpowiadając „tak”, „nie” lub „trudno powiedzieć”. Połowa ankietowanych stwierdziła, że obecna podstawa nie jest zbyt obszerna (przeciwnego zdania było 33%). Również połowa uznała, że nie jest ona zbyt lakoniczna (wobec 25% prezentujących opinię odmienną). Ze zdaniem, że ogranicza ona inwencję nauczyciela zgodziło się 24% ankietowanych, zaś 58% zadeklarowało, że nie czują się ograniczani pod tym względem zapisami w podstawie. Tym niemniej, 48% respondentów zgodziło się ze stwierdzeniem, wymaga ona udoskonalenia (31% przeciw), a 44%, że wymaga opracowania na nowo ze względu na zmiany, jakie zachodzą w społeczeństwie (38% przeciw). Widać więc, że znacząca grupa nauczycieli przedszkoli nie sprzeciwia się nowelizacji podstawy programowej, jednak (co wynika z odpowiedzi na pytanie 6), nie traktuje tego priorytetowo względem wielu innych problemów, które powinna rozwiązać dobrze pomyślana reforma.

   Punkt 9 dotyczył aktualnej możliwości rozwijania dyspozycji podkreślonych w „Profilu absolwenta”: zdolności dzieci do myślenia krytycznego, kreatywności i rozwiązywania problemów, kierowania sobą i dbania o siebie, oraz sprawczości. Większość respondentów (57%) wskazała, że są one rozwijane w przedszkolu w ramach wspierania naturalnego rozwoju dzieci. 43% uznało, że wystarczy niewielka korekta obecnej podstawy, żeby wzmocnić działania nauczycieli w tym zakresie. 23% uważa, że rozwijanie tych dyspozycji zawarte jest w obowiązującej obecnie podstawie programowej. Najmniejsza grupa respondentów, 16%, wskazało konieczność stworzenia nowej podstawy programowej w celu realizacji tych celów.

* * *

Dziesiąty punkt ankiety miał na celu wysondowanie poziom optymizmu w odniesieniu do przygotowywanej reformy. 19% respondentów spodziewa się, że wprowadzenie nowej podstawy programowej, opartej na „Profilu absolwenta” wpłynie na poprawę sytuacji w przedszkolach, 12% oczekuje pogorszenia, 32% uważa, że sytuacja się nie zmieni, natomiast aż 40% nie ma zdania na ten temat. Niski poziom optymizmu, niepewność i pewna apatia nie rokują dobrze zaangażowaniu nauczycieli przedszkoli w reformę systemu edukacji.

Zestawienie odpowiedzi na pytania 8,9 i 10 znajduje się TUTAJ.

* * *

   W przedostatnim punkcie ankiety (nr 11) respondenci otrzymali możliwość skierowania swoich słów bezpośrednio pod adresem oficjalnych reformatorów z MEN/IBE. Skorzystało z niej 255 osób. Ich głosy tworzą swoisty Hyde Park, ale mogą stanowić cenne źródło informacji na temat stanu ducha wypowiadających się i tego, co jest dla nich ważne.

   Pełny zestaw wystąpień pod adresem autorów reformy znajduje się TUTAJ.

* * *

   Na zakończenie ankiety respondenci mieli możliwość wypowiedzenia się pod adresem autora. Skorzystało z niej 95 osób, z czego osiem zwróciło uwagi na niedoskonałości formularza (brak pewnych możliwości, np. zaznaczenia, że ktoś jest równocześnie dyrektorem przedszkola i nauczycielem). 19 osób powtórzyło postulaty zawarte we wcześniejszych częściach ankiety, 15 podzieliło się swoimi refleksjami o życiu, a 51 podziękowało za inicjatywę. Zachowując wszystkie podziękowania w głębi serca, pozwalam sobie upowszechnić trzy, reprezentatywne dla całości:

„W końcu ważne pytania! Oby odpowiedzi zostały uwzględnione przy pracach Ministerstwa!”

„Życzę powodzenia i trzymam kciuki!”

„Zapraszam na kawę :D”