Blog

   Czytając regularnie tygodniki „Przegląd” i „Polityka” zazwyczaj rozpoczynam lekturę od felietonów Ludwika Stommy. Pisze dobrze, porusza ciekawe tematy i zazwyczaj prezentuje niebanalne spojrzenie na opisywane zagadnienia. Jeśli dodać do tego ogromną erudycję, przepis na świetnego publicystę gotowy. W numerze 32 „Polityki” (7-14.08) zgotował mi wszakże niezbyt miłą niespodziankę. Rzecz dotyczy tekstu zatytułowanego „Harcerzyki”.

   Najkrócej mówiąc Autor zawarł w nim mało pochlebną ocenę ruchu harcerskiego (i jego skautowych korzeni), a na dodatek uczynił to w sposób doprawdy mało elegancki. Zupełnie nie pasujący do jego publicystyki. Dość powiedzieć, że zaczyna swój felieton od przypomnienia dawnego znaczenia słowa „harcerzyk” jako napoju łączącego pół na pół wódkę z sokiem grejpfrutowym. I deklaruje, że jest to jedyna forma, pod którą lubi harcerzyki, „w przeciwieństwie do dziatek w szarych mundurkach, z nożami u boku, a tym bardziej staruchów prezentujących nostalgicznie ów uniform na akademiach ku czci”.

   Jestem takim sobie właśnie staruchem w późno-średnim wieku, a mundur harcerski (nawiasem mówiąc, zielony) z nostalgią trzymam na wieszaku w swoim dyrektorskim gabinecie. I choć już dawno nie zakładałem go, nawet na akademię u czci, stanowi ważny symbol w moim życiu. Znam wielu młodych ludzi, którzy zakładają dzisiaj harcerskie mundury i jest to dla nich ważne. Mając tego świadomość zachodzę w głowę, co spowodowało u mojego ulubionego publicysty takie niepojęte wystąpienie.

   Być może wyjaśnienie kryje się w zdaniu wyeksponowanym pośrodku strony: „Byli harcerze stanowią najliczniejszą grupę wśród naszych oenerowców i „prawdziwych Polaków”. Trudno wykluczyć, bowiem felietonista powołuje się na socjologów. Jednak wśród byłych harcerzy jest również wielu ludzi o lewicowych i/lub liberalnych poglądach, o czym mogę zaświadczyć własną osobą i niemałym gronem znajomych. Czy to naprawdę deprecjonuje albo uszlachetnia ideę harcerską?!

   Jeśli kogoś poważam za prezentowane poglądy, tak jak jest w przypadku Ludwika Stommy, trudno mi przejść do porządku dziennego nad jego opinią, z którą się głęboko nie zgadzam, i której wręcz nie pojmuję. A ponieważ nie potrafię znaleźć racjonalnego wyjaśnienia, spróbuję podjąć polemikę. Nie będę czepiał się szczegółów, np. wielokrotnego mylenia harcerstwa i skautingu, czy uproszczeń, jak to o nożach u boku, a skupię się na sprawach bardziej istotnych.

   Pisze Ludwik Stomma: „Wymyślił harcerstwo, jak wiadomo, angielski pułkownik Robert Baden-Powell (…). Nie był to pomysł pedagogiczny czy ekologiczny, ale na wskroś militarny.”

   I owszem, w końcu – o czym też pisze felietonista – powstał podczas drugiej wojny burskiej, kiedy Anglicy ponosili klęskę za klęską. Powołanie młodych ludzi do pomocniczej służby wojskowej było potrzebą chwili, wyrazem patriotyzmu rozumianego w ówczesny sposób – w końcu XIX wieku.

   „Baden-Powell przyznać zaś sobie może wątpliwy honor prekursora oficjalnego i legalnego wykorzystywania dzieciaków do celów wojennych i dywersyjnych”. Zgoda, mnie się to też nie podoba, ale to jest również przykładanie dzisiejszej miary do wydarzeń sprzed stu trzydziestu lat. A przypomnijmy, były to czasy Imperium Brytyjskiego, z którym identyfikowały się nieprzeliczone rzesze Anglików. No i wojna – akurat toczona z naszego punktu widzenia na krańcu świata, ale zupełnie prawdziwa.

   Dalej Ludwik Stomma wytacza przeciw dziełu życia Roberta Baden-Powell’a najcięższe działa. Zarzuca mu powołanie ściśle paramilitarnej organizacji, opartej na wierności królowi, posłuszeństwie, przekonaniu o wyższości białej rasy, osobistej odporności, poczuciu związku z naturą i samodoskonaleniu. Można to uznać za trepacki ideał, ale przecież nie wyłącznie, nie w całej rozciągłości. No i nie wolno zapominać, że idea rodziła się niedługo po roku 1900, w atmosferze społecznej, której ukoronowaniem były (nie tylko w Wielkiej Brytanii) tłumy młodych ludzi z uśmiechem idące na front w 1914 roku. Owa radość błyskawicznie przeminęła w obliczu potwornej rzezi, ale w okresie poprzedzającym Wielką Wojnę przygotowania do walki były dość powszechnym przejawem patriotyzmu. Baden-Powell nie żył w próżni społecznej.

   Zresztą, jakimś cudem tak skrytykowany przez felietonistę pomysł skautingu rozprzestrzenił się w okresie międzywojennym po całym świecie i pociągnął ogromne rzesze młodzieży. Aby coś tak nośnego wymyślić potrzeba czegoś więcej niż „żołdaka”, jak elegancko określił Baden-Powella Ludwik Stomma. Pomysł znalazł miliony naśladowców po różnych stronach ówczesnej międzynarodowej sceny politycznej, w czasach na długo przed internetem – co powinno dawać do myślenia, jeśli chodzi o jego wartość.

   Skauting od początku był modelowany jako gra, a więc rywalizacja jest jego naturalną cechą. Przy okazji tej słusznej konstatacji obrywa się od Stommy Aleksandrowi Kamińskiemu, który rzekomo podczas okupacji, igrając z życiem swoich harcerzy, popierał ich sztubackie wyścigi o to, kto ściągnie bardziej eksponowaną i większą flagę hitlerowską. Podobnie jak Baden-Powell, Aleksander Kamiński nie może się już bronić, ale powiedzmy sobie wprost, że harcerze z Szarych Szeregów, o których wspomniał w felietonie jego autor, to byli w owym czasie ludzie już dorośli, świadomi ryzyka, a nie małoletnie ofiary swojego przełożonego!

   Ledwo co zahaczywszy o okres okupacji felietonista przywołuje z kolej postać "harcerzyka" Antoniego Macierewicza, „w ciągłej gorączkowej rywalizacji”, która koniec końców doprowadziła do powołania groteskowych Wojsk Obrony Terytorialnej. Zaiste niesamowity trójskok w czasie, od 1943 roku, poprzez 1976 do 2016. Zawarty w zaledwie trzech zdaniach.

   Podzielam opinię Ludwika Stommy o Antonim Macierewiczu i jego rozmaitych dokonaniach. Ale na Boga, to żaden przykład harcerza, na pewno nie reprezentatywny dla setek tysięcy ludzi, którzy w swojej młodości, w ciągu minionych 60 lat, przewinęli się przez polskie harcerstwo. Nieważne, czy w czasach Polski Ludowej (której zresztą Ludwik Stomma w różnych publikacjach oddaje swoistą sprawiedliwość, a ja się pod tym jego poglądem z całego serca podpisuję), czy w okresie III Rzeczpospolitej. Czy to w harcerstwie „reżimowym”, czy raczej w „opozycyjnym”. Bo harcerstwo nigdy w historii nie było jednolite (nawet w latach 1956-1980), zawsze zachowując jednak pewne bazowe elementy, jak na przykład postulat zawarty w zdaniu „Na słowie harcerza polegaj jak na Zawiszy!”. Szczególnie mi bliski, bo wiarygodność i dotrzymywanie słowa stanowi od dziesięcioleci fundament mojej pracy pedagogicznej, a wyniosłem to właśnie z harcerstwa.

   Na zakończenie artykułu Ludwik Stomma szczyci się, że żadnego ze swoich synów nie zachęcał do skautingu, za to do płynnych harcerzyków zdrowszych niż vodka-sec i owszem. Ma nadzieję, że wyrosną na porządnych ludzi. A ja pytam, co ma piernik do wiatraka?! Gdzie jest napisane, że bycie harcerzem jest patentem na stanie się porządnym człowiekiem? Ale z pewnością może bardzo pomóc, gdy życie nie układa się w młodości, co wiem z doświadczeń bliskich mi osób. Podobnie jak picie vodka-sec nie musi zmarnować człowiekowi życia. Jednak społeczeństwo zabrania młodym picia alkoholu, a nie zabrania przynależności do harcerstwa. To powinno dawać do myślenia, prawda?!

   Nie przestanę czytać felietonów Ludwika Stommy i poważać jego opinii. Ale uważam, że zbyt brutalnie zaatakował harcerską ideę. Nie znaczy to, że nie ma ona wad i wypaczeń, jak wszystko w życiu. Ale tylko na moich własnych oczach, w ciągu czterdziestu lat, blisko dwa tysiące młodych ludzi dłużej lub krócej czerpało z niej jakąś inspirację. I nie wychowywaliśmy ich dla wojaczki, oenerowskiego patriotyzmu, ani socjalizmu. Prawdę mówiąc, osobiście starałem się jedynie, żeby nauczyli się kierować w życiu poczuciem przyzwoitości. I żeby zdobyli doświadczenia życia w grupie spojonej więzami dobrego koleżeństwa. Tylko tyle i aż tyle. Reszta, to były didaskalia. Wcale nie uważam, że zmieniałem w ten sposób idee Baden-Powella. Po prostu nadawałem im współczesny kształt. I pozwolę sobie zwrócić uwagę, że obecnie w dziedzinie edukacji powszechnie głoszony jest pogląd, także przez ludzi bez harcerskich doświadczeń, że najważniejsze są relacje.

   Postscriptum:

   Wśród kilku niewymienionych przeze mnie powyżej złośliwości pod adresem harcerstwa felietonista „Polityki” napisał, że nie słyszał o sprawności „wielbiciela literatury”. Ja też. Natomiast słyszałem i praktykowałem w pracy z harcerzami zdobywanie przez nich sprawności „czytelnika” i „bibliofila”. Słowo harcerza!